راهنمای والدین برای دلایل گریه ی کودکان اوتیسم و نکاتی در مورد روش های کنترل آن

اولین نکته ای که در مورد کودکان دارای اوتیسم باید در نظر گرفت این است که به طور کلی گریه ی کودک، روشی برای برقراری ارتباط است. روشی است که کودک از این طریق می خواهد منظور خود را به ما برساند، هر چند که ممکن است روش درستی نباشد. نکته ی امیدوار کننده این است که ما می توانیم به مرور و با شکیبایی آن را اصلاح کنیم، پس با ما همراه باشید.

گریه ی کودکان ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. این مورد را به خاطر داشته باشید که هر کودکی ویژگی های متفاوتی از سایر کودکان دارد، اما به صورت کلی می توان چند دلیل عمده را برای گریه ی کودکان در نظر گرفت:

ممکن است کودک شما خسته، مضطرب، خشمگین یا غمگین باشد یا متوجه شود که مورد توجه شما قرار نگرفته و مورد غفلت واقع شده است و از طریق گریه به دنبال جلب توجه شما باشد. یکی دیگر از مهمترین دلایل کج خلقی کودکان اوتیسم به هم ریختن روتین ها و قرار گرفتن در موقعیت های آموزشی است. در این شرایط هر تغییر کوچکی در برنامه و علایق کودک می تواند منجر به یک موقعیت بحرانی شود.

کودکان اوتیسم اکثرا به ساختار و برنامه های تکراری خود وابسته هستند چون به این شکل، احساس کنترل بیشتری بر محیط اطراف خود دارند و امنیت بیشتری کسب می کنند. دنیای اطراف برای این کودکان پیچیده و گیج کننده است. بعضی از کودکان اوتیسم اطلاعات حسی بسیار زیادی را از محیط اطراف خود دریافت می کنند به همین دلیل طبیعی است که نخواهند از چارچوب و قالبی که برای خود فراهم کرده اند خارج شوند. در همین راستا، علت دیگر گریه و ناراحتی کودک، ممکن است مشکلات حسی او باشد. مثل حساسیت به نور، صدا و محرک های حسی و لمسی مختلف یا بافت های خوراکی گوناگون.

این مشکلات ممکن است شامل موارد متعددی از جمله نور زیاد، سرما، گرما، صدای بلند، خوردن یک ماده غذایی با بافت لیز یا خشک، پوشیدن لباس هایی با جنس هایی که برایشان ناخوشایند است و ... باشد.

بنابراین با توجه به مطالب گفته شده، بهتر است که ابتدا دلیل گریه ی کودک را مشخص کنیم و تا حد امکان، محرک های ناخوشایندی که باعث آزار کودک شده اند را تعدیل نماییم.

اما شاید بهتر باشد در مورد موقعیت های آموزشی کمی بیشتر بدانیم. موقعیت های آموزشی ممکن است در هر مکانی از جمله خانه، مدرسه، موسسه های درمانی شامل گفتار درمانی و کار درمانی و ... برای شما و فرزندتان چالش بر انگیر باشد. به همین منظور در ادامه به بررسی روش ها و راهکارهایی خواهیم پرداخت که در کنترل این موقعیت ها کمک کننده خواهند بود.

اولین چیزی که به عنوان والدین باید بدانید این است : *از گریه ی کودک هراسان نشوید و آرامش خود را حفظ کنید*. این را در نظر بگیرید که رفتار کودک شما در این موقعیت ممکن است راهی باشد برای فرار از آموزش و یادگیری. در این شرایط اگر به این نتیجه رسیدید که فرزندتان با گریه و قشقرق به دنبال جلب توجه شما و تسلط بر موقعیت آموزشی است، باید برای چگونگی برخورد با او و کنترل شرایط آماده باشید.اگر به عنوان والدین برای این موقعیت های بحرانی آماده نباشید و راهکارهای لازم را ندانید، رفتار کودک شما ممکن است به سرعت شدت پیدا کرده و بدتر شود.

سعی کنید تا جایی که ممکن است بدون استفاده از کلام یا به حداقل رساندن آن توسط جملات کوتاه و واضح به فرزندتان بفهمانید که رفتار جایگزین درست چیست؟ معمولا در این شرایط توضیح دادن موقعیت، تغییری در شرایط ایجاد نخواهد کرد چرا که فرزندتان در آن لحظه متوجه موقعیت نیست. بنابراین از تکرار خواسته ی خود به وسیله ی جمله های متنوع خودداری کنید و ترجیحا با یک عبارت کوتاه و ثابت خواسته ی خود را عنوان کنید. صبور باشید و به فرزند خود بفهمانید که " نه، یعنی نه! ". با فرزنتان در مورد مفهوم "نه" تمرین کنید. بهترین روش این است که "نه" را ابتدا در موقعیت های درستی به کار ببرید که فرزندتان مفهوم آن را درک کند.

نکته ی بسیار مهم صبر و ثابت قدم بودن شماست. "نه" شما نباید متغیر باشد یا با اصرار، گریه و قشقرق کودک به "بله" تغییر کند، چرا که در این صورت فرزند شما راهی را پیدا کرده که به جای شما، بر موقعیت آموزشی تسلط پیدا کند. او می آموزد که اگر با شدت بیشتری گریه کند، فریاد بزند یا اصرار کند حتما به خواسته ی خود خواهد رسید. بنا براین توصیه ما به شما این است :

"نه" گفتن را فقط در موقیعت هایی به کار ببرید که بر شرایط کنترل کافی دارید.

بهترین مکان برای تمرین این موضوع محیط خانه است. تجربه نشان داده است که اگر اقتدار خود را به عنوان والدین در خانه کسب کنید می توانید آن را به شکل ساده تری به موقعیت های خارج از خانه نیز تعمیم دهید. محیط خانه امن است و شما می توانید با زحمت کمتری به دور از خطرات احتمالی خارج از خانه، این موضوع را با فرزندتان تمرین کنید.

نکته ی بعدی، ممانعت از توجه است. وقتی کودک شما کج خلقی می کند و با گریه کردن سعی در اثبات خواسته ی خودش دارد، خود را نبازید، لازم نیست عکس العمل خاصی نشان دهید. در این موقعیت بهتر است از روش نادیده گرفتن برنامه ریزی شده کمک بگیرید. در این روش به فعالیتی که در حال انجامش بودید ادامه می دهید، طوری که انگار هیچ اتفاق خاصی نیوفتاده است. می توانید نگاهتان را به سمت دیگری برگردانید و به رفتار نا مناسب فرزند خود بی توجهی کنید. نکته ی مهم در این روش این است که شما رفتار و عکس العمل نامناسب کودک را نادیده میگیرید، نه خود کودک را. اگر کودک شما رفتاری را نشان داد که نمی توانید به آن توجه نداشته باشید، مثل رفتارهای پرخطر، کوبیدن سر به زمین، شکستن اجسام،آسیب به دیگران و ... بهتر است که او را به محیط امنی ببرید تا از خطر دور شود. اغلب این رفتار ها در این شرایط به دلیل جلب توجه رخ می دهند. سعی کنید تا حد مکان از واکنش هیجانی به موقعیت خودداری کنید. ممکن است خسته، عصبی و درمانده شوید ولی کوتاه نیایید، کوتاه آمدن شما در این شرایط نتیجه ای غیر از شدت گرفتن رفتار فرزندتان نخواهد داشت.

قدم بعدی این است که متوجه شوید چه چیزی باعث شده فرزند شما چنین رفتاری از خود نشان بدهد؟ آیا آن چیز قابل مدیریت و تعدیل است؟ یک روش خوب و کاربردی برای این کار، ثبت الگوهای رفتاری است. رفتار و الگویی که به طور منظم از طرف فرزندتان میبینید را در نظر بگیرید. سپس جدولی را در نظر بگیرید با این عناوین:

با تکمیل این جدول می توانید به مرور به جمع بندی از رفتار فرزند خود برسید که در چه موقعیت هایی و به چه دلایلی رفتار را از خود نشان می دهد و واکنش شما چه تاثیری در رفتار او داشته است.

برای اینکه بتوانید به فرزند خود بفهمانید خواسته ی شما چیست یا چه رفتاری را باید جایگرین رفتار فعلی اش کند، می توانید از راهنمای بصری استفاده کنید. شیوه ی برقراری ارتباط با تصویر، معمولا در مورد آموزش کودکان اوتیسم نتایج مثبتی را به دنبال دارد. برای این کار می توانید از پوستر ها، کتاب ها، عکس های واقعی از خودتان یا حتی نقاشی های ساده ای که خودتان میکشید استفاده کنید. با این کار از گیج شدن کودک برای درک کردن خواسته ای که از او دارید جلوگیری می کنید و متوجه می شود خواسته ی شما چیست، باید چه کاری را انجام بدهد و چه چیزهایی را می تواند انتخاب کند. مثلا هنگام گریه ی فرزند خود می توانید از کارت هایی که نشان دهنده ی توقف و سکوت است استفاده کنید. البته لازمه ی این کار آشنایی قبلی کودک با این کارت هاست.

روش دیگر برای آرام کردن فرزندتان، پرت کردن حواس کودک یا بهره گیری از روش شمارش است. شما به کودک خود می آموزید که حین شمارش شما (مثلا تا عدد 10)، باید ساکت باشد. این روش نیاز به تمرین و صبوری دارد اما ممکن است پس از مدتی به محض شروع گریه توسط کودک و انجام شمارش توسط والدین، کودک گریه ی خود را متوقف کند.

علاوه بر نکاتی که در بالا ذکر شد، شما می توانید با توجه به علایق فرزندتان، مواردی که دوست دارد را در نظر داشته باشید تا در زمان استرس و ناراحتی در اختیارش قرار دهید. توجه داشته باشید که کودکتان را برای کوچکترین پیشرفت و رفتار مناسب با توجه به علاقه مندی هایش تشویق کنید. حتی برای چند لحظه ساکت شدن حین گریه او را به صورت کلامی تشویق کرده یا می توانید شی مورد علاقه اش را در اختیارش قرار دهید.

نکته ی آخر، شما والدین گرامی برای آموزش و اصلاح رفتار فرزند خود، راه سخت تری را در پیش دارید. صبوری و ثابت قدم بودن شما در این زمینه، رمز موفقیت شما خواهد بود. اگر خود را در شرایطی میبینید که به تنهایی قادر به کنترل موقعیت ها نیستید، بهتر است با متخصصین در این زمینه مشورت کرده و توصیه های لازم را دریافت نمایید.

نویسنده و گردآورنده: شیما بالائی- کارشناس ارشد روانشناسی